مهمترین واژگانی که هر تکنسین داروخانه باید بداند

واژه شناسی یکی از مباحث اصلی در هر زمینه به حساب می آید و برای یادگری هر دانشی باید حتما واژه های تخصصی آن را آموخت به همین دلیل می خواهیم در این بخش به بیان چند واژه ضروری در حوزه داروشناسی بپردازیم.

دارو

دارو، فرآورده ای است که برای درمان، پیشگیری یا تشخیص بیماری استفاده می‌شود و در این سه بخش (درمان، تشخیص، پیشگیری) اثربخشی آن ثابت شده باشد.  خیلی از مواقع ما مکمل هایی را ازداروخانه میخریم که انواع مختلف مثل مکمل های دارویی وغذایی که روی همه آنها نوشته شده این فراورده برای تشخیص و پیشگیری و درمان بیماری مورد استفاده قرار نمیگیره در واقع میخواهد بگوید این فرآورده اثر دارویی ندارد.

دوز

جلوی اسم همه داروها عددی نوشته شده که بر حسب واحد وزن (گرم، میلی گرم یا میکرو گرم)، درصد و یا غلظت بیان شده است البته در هر شکل داروی نحوه بیان دوز دارو متفاوت می باشد.

دوز دارو میزان ماده موثره داروی می باشد که در هر شکل دارویی وجود دارد. برای مثلاً روی جعبه قرص استامینوفن، ۵۰۰ میلی گرم  نوشته شده ولی وقتی خود این قرص دو گرم وزن دارد یعنی بیش از آن عددی که روی جعبه دارو نوشته شده. در ساخت قرص علاوه بر ماده موثره دارویی، ترکیبات دیگری هم استفاده میشود ولی آن عدد ۵۰۰ میلی گرم که نوشته شده میزان ماده موثره دارویی استامینوفن میباشد و ربطی به مواد جانبی که در ساخت قرص استفاده میشود ندارد. ممکن است یک دارو یک دوز بیشتر نداشته باشه و یا ممکنه یک دارو چند دوز مختلف داشته باشد.

شبه دارو یا پلاسبو یا دارونما (این سه واژه معادل یکدیگر هستند)

واژه دارونما که بیشتر در کتاب‌های علمی و مقالات به چشم می‌خورد در واقع به ترکیبی اشاره دارد که هیچگونه اثر داروی اثبات شده‌ای ندارد و از آن برای اثبات اثر بخشی داروها در آزمایشات استفاده می‌شود.

پرو- دراگ یا پیش دارو

پرو-دراگ به ترکیبی گفته می‌شود که اثر دارویی دارد اما به شکل غیر فعال و برای اینکه به شکل فعال در بیاید لازم است یک سری فعل و انفعالات شیمیایی روی آن صورت بگیرد. به عبارت دیگر زمانی که وارد بدن می‌شود یک سری فعل و انفعالات شیمیایی توسط آنزیم ها روی آنها انجام می گیرد و تبدیل به شکل فعال و موثر دارو می‌شود.

مکمل

همانطور که از اسم آنها پیداست تکمیل کننده هستند و شامل انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی و… می‌شوند. حتی گاهی اوقات ترکیبات گیاهی هم‌ جزو مکمل‌ها قرار میگیرند. تفاوت یک مکمل با یک دارو این است که مکمل اثر اثبات شده ای برای پیشگیری از بیماری، درمان و یا تشخیص آن ندارد.

 تداخل

منظور از تداخل ناسازگاری است که بین یک ماده دارویی و ترکیبات دیگر بوجود می‌آید. تداخل می‌تواند بین دارو با غذا و یا دارو با دارو باشد که برحسب نوع تداخل دستورالعمل‌هایی را برای مصرف داروها مشخص می‌کنند. در مورد داروهایی که با غذا تداخل دارند (مثل دارویی لووتیروکسین) توصیه میشود دارو یک ساعت قبل از صبحانه یا قبل از غذا و با شکم خالی استفاده شود تا تداخلی با مواد غذایی نداشته باشد و تمام مواد موثره داخل دارو جذب بدن شود.

احتیاط مصرف

واژه احتیاط مصرف در واقع نوعی هشدار است که در مورد یکسری داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. گاهی أوقات احتیاط مصرف مربوط به شرایط بیمار می‌شود، مثلاً مصرف داروی دیفن هیدرامین در بچه های زیر دو سال احتیاط مصرف دارد و بهتر است که بدون تجویز پزشک استفاده نشود اما گاهی احتیاط مصرف در مورد مصرف همزمان دو دارو می‌باشد، مثلا داروی a مصرفش با داروی b احتیاط مصرف دارد و بهتراست که هم زمان با هم استفاده نشوند.

منع مصرف

واژه منع مصرف بازدارندگی بیشتری نسب به احتیاط مصرف دارد و زمانی بکار می‌رود که مصرف یک دارو یا دو دارو با هم می‌تواند زندگی بیمار را به خطر بیاندازد، مثلاً داروی وارفارین با داروی ویتامین کا منع مصرف دارد و نباید همزمان استفاده شود یا مثلاً گفته می‌شود داروی فیناستراید در دوران بارداری  منع مصرف دارد.

آگونیست و آنتاگونیست

آگونیست و آنتاگونیست واژه‌های تخصصی هستند که بیشتر در فارماکولوژی استفاده می‌شوند. واژه آگونیست نشان دهنده یک اثر موافق و همسو است که در اثر اتصال یک ماده شیمیایی به یک گیرنده در داخل بدن اتفاق می‌افتد برای مثال داروی a  آگونیست گیرنده b است یعنی داروی a به گیرنده b متصل می‌شود و یک اثر مثبت را ایجاد می کند.

در مقابل آگونیست واژه آنتاگونیست قرار دارد. آنتاگونیست نشان دهنده یک اثر متضاد و مخالف است که در اثر اتصال یک ماده شیمیایی به یک گیرنده در داخل بدن اتفاق می‌افتد برای مثال داروی d آنتاگونیست گیرنده c هست یعنی وقتی داروی d به گیرنده c متصل میشود آن گیرنده را غیر فعال و یک اثر متضاد درون بدن ایجاد می‌کند.

بلاکر یا بلاک کننده

واژه بلاکر تا حدود زیاد مفهوم آنتاگونیست را دارد ولی واژه رایج تری است که از آن برای بیان مکانیسم عمل داروها استفاده می‌شود مثلاً می گوییم داروی z گیرنده بتا را بلاک میکند، یا به عبارت دیگر داروی x بتا بلاکر است. که به این معنی است که داروی z وقتی به گیرنده بتا متصل میشه اون گیرنده را از کار می‌اندازد و تمام فعالیت‌هایی که به واسطه آن گیرنده در بدن ممکن است اتفاق بیفتد را متوقف می کند.

نکته مهم: اینکه یک دارو اثر آنتاگونیستی یا بلاکری داشته باشد به معنی مضر بودن آن نیست. یک دارو با اثر آنتاگونیستی می‌تواند یک اثر مثبت و مفید در جهت بهبود بیماری در بدن ایجاد کند.